بخش دوم، بعد از روی کار آمدن عباسیان

• در زمان امام جعفر صادق
علیه‌السلام در جامعه اسلامی شور و نشاط فوق العاده ای پیدا شد که منشا
جنگ عقاید گردید. به طور خلاصه می‌توان عوامل مؤثر در این نشاط را در چهار
مورد بررسی کرد:

•
امام صادق علیه‌السلام در عصری زیست که علاوه بر حوادث سیاسی، یک سلسله
حوادث اجتماعی و پیچیدگیها و ابهامهای فکری و روحی پیداشده بود که اسلام
را تهدید می‌کرد. ظهور متکلمان (5)، صوفیه (6)، زنادقه (7)، مکتبها و
نحله‌های مختلف فقهی جبریه، مشبهه، تناسخیه و... (8) اختلاف قرائت، اختلاف
در تفسیر، و رشد گروه خوارج و مرجئه از آن جمله بودند. (9) هرکدام عقاید
خود را ترویج می‌کردند و به نحوی نظر می‌دادند. از این رو، تشنگی عجیبی به
وجود آمده بود که لازم بود امام علیه‌السلام به آنها پاسخ مناسب گوید.

•
امام صادق علیه‌السلام با تمامی این جریاناتی که وجود داشت، برخوردکرد. از
نظر قرائت و تفسیر، یک عده شاگردان امام هستند. درباب نحله های فقهی هم که
مکتب امام صادق علیه‌السلام قوی ترین و نیرومندترین مکتب های فقهی آن زمان
بوده، به طوری که اهل تسنن هم اعتراف نمودند. ابوحنیفه (10) و مالک (11)
شخصا از محضر امام استفاده کردند و مالک بارها از مدینه به خدمت امام
می‌رسید و از وجودایشان استفاده می‌برد. شافعی و احمد بن حنبل نیز از
شاگردان شاگردان امام هستند. (12)

امام صادق علیه‌السلام با
درنظرگرفتن نیاز شدید جامعه و آمادگی زمینه اجتماعی مناسب، دنباله نهضت
علمی و فرهنگی پدرش را گرفت و حوزه علمی وسیعی به وجود آورد (13) و در
رشته های مختلف، شاگردان بزرگی همچون «هشام بن حکم کندی »، «محمد بن مسلم
»، «ابان بن تغلب »، «هشام بن سالم »، «معلی بن خنیس »، «محمد بن علی بن
نعمان بجلی کوفی» معروف به «مؤمن الطاق »، «مفضل بن عمر»،«ثابت بن دینار»
معروف به «ابوحمزه ثمالی »، «زراره بن اعین »، «جابر بن یزید جعفی کوفی »،
«صفوان بن مهران جمال اسدی کوفی» معروف به «صفوان جمال »، «عبدالله بن ابی
یعفور»، «حمران بن اعین شیبانی »، «حمزه طیار»، «بریدبن معاویه عجلی »،
و... تربیت نمود. (14)

•
در دوره امام صادق علیه‌السلام، شیعیان و طرفداران امام با نوعی پیوستگی
فکری و عملی، تشکیلاتی را به وجود آورده بودند و امام صادق علیه‌السلام
نیز با خلفا مبارزه مخفی می‌کرد. نوعی جنگ سرد در میان بود. معایب، مثالب
و مظالم خلفای جور به وسیله امام علیه‌السلام در دنیاپخش شد. حتی امام
علیه‌السلام به منظور تبلیغ ولایت و امامت خود،نمایندگانی به مناطق مختلف
از جمله خراسان می‌فرستاد. (15)

فشار گسترده سیاسی حکام اموی و
عباسی گویای این حقیقت است که یاران امام به خاطر مصون ماندن از گزند حکام
زورگو، «تقیه »می کردند. تاکیدهای مکرر امام بر «تقیه» نشان دهنده فعال
بودن این تشکیلات به طور مخفی و تصمیم جدی حکومت بر سرکوب کردن حرکتها
است. برخی از روایت های موجود نشان می‌دهد که شیعیان به شدت تحت فشار
بودند. (16) و از ترس شمشیر برهنه منصور، راه تقیه را در پیش گرفتند. (17)

جاسوسان اموی و عباسی، مراقب رفت و آمدهای امام و اصحابشان بودند.
اگر کسی تماسی برقرار می‌کرد، با کمال احتیاط این عمل رابه انجام
می‌رساند. زیرا دستگاه خلافت اگر فردی را می‌شناخت که بااهل بیت علیهم
السلام اظهار محبت می‌کند، سرنوشت او با مرگ یاسیاهچال و زندان ابد، رقم
می‌خورد. چنان که یکی از اطرافیان امام علیه‌السلام زیر شلاق جان سپرد.
(18) به همین خاطر امام از بعضی ازشیعیان روی بر می‌گرداند و حتی برخی را
مورد سرزنش قرارمی داد. (19)

•
از رویدادهای دیگر زندگی امام صادق علیه‌السلام فوت فرزند بزرگش اسماعیل
است که بسیار مورد علاقه امام بود. طبق روایات، امام درمرگ او بسیار بی
تابی و بدون ردا و با پای برهنه دنبال جنازه اوحرکت می‌کرد. (20) امام
علیه‌السلام والی مدینه و جمعی انبوه از معاریف ومشایخ مدینه را حاضر کرد
و از همگی آنها دعوت نمود که خوب به چهره اسماعیل نگاه کنند که آیا مرده
است یا زنده است؟

همگی به مرده بودن اسماعیل تصدیق کردند. این عمل
چند بار انجام شد. سپس فرمود: خدایا! تو شاهد باش. و دست امام موسی کاظم
علیه‌السلام را گرفت و فرمود: «هو حق و الحق معه و منه الی...»; او حق است
و حق با اوست تا ظهور امام غایب. (21) اسماعیل در قبرستان بقیع به خاک
سپرده شد. (22) فرقه اسماعیلیه منتسب به این فرزند امام می‌باشند.

•
از حوادث مهم دوره زندگی امام صادق علیه‌السلام که در زمان خلافت هشام بن
عبدالملک، دهمین خلیفه اموی به وقوع پیوست، «جنبش مسلحانه زید بن علی(ع »)
است. زید فرزند امام سجاد علیه‌السلام است (23) که در روز جمعه سوم صفر
سال 121یا 123 هجری قمری، بنابراختلافی که وجود دارد (24) در کوفه به
همراهی 5000 نفر دست به قیام زد و پس از دو روز درگیری به شهادت رسید.
یاران زید با تدابیر امنیتی شدیدی، پیکر بی جان او را دفن نمودند ولی با
گزارش حفار، حاکم کوفه به گور دست یافت و بعد از جدا کردن سر وی از بدن،
پیکرش را در محله «کناسه» کوفه به مدت چهار سال به دار آویختند. (25)

در
باره ادعا یا عدم ادعای امامت زید، گزارشهای ضد و نقیضی نقل شده است. (26)
در بعضی روایات که از امام صادق علیه‌السلام وجود دارد،آمده است که: «خدا
زید را رحمت کند، او عالمی درست گفتاربود.» (27) «او مردی با ایمان، عارف،
دانشمند و درستکار بود.

و اگر زمام امور را به دست می‌گرفت،
می‌دانست آن را به چه کسی بسپارد.» (28) «به خدا قسم عمویم زید راه شهدای
حق را پیمود،راه شهیدانی که در کنار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، علی و
حسین علیمهاالسلام شربت شهادت نوشیدند.» (29)

•  فلسفه قیام زید در چند امر، خلاصه می‌گردد:

•
 از حوادث دیگر در دوره زندگی امام صادق علیه‌السلام، «قیام یحیی بن زید
بن علی علیه السلام » است که در سال 125 هجری در خراسان و در زمان حکومت
هشام بن عبدالملک صورت گرفت و در همین سال به شهادت رسید. (30)

• 
«قیام محمد نفس زکیه» از حوادث دیگر دوره امام صادق علیه‌السلام است. او
در سال 145 هجری و به همراهی 250 نفر از اصحاب خود در ماه رجب به عنوان
خروج بر منصور عباسی به مدینه آمد و شهر رادر تصرف خود در آورد. سرانجام
در درگیری با لشکر عیسی بن موسی در اواسط ماه رمضان همان سال در سن 40
سالگی به قتل رسید. (31)

ابراهیم برادر محمد نیز بعد از قتل نفس
زکیه، قیام کرد و در نزدیکی‌های کوفه کشته شد و بدین گونه پیش بینی امام
صادق علیه‌السلام به وقوع پیوست.

• در سال 136 هجری منصور
دوانیقی دومین خلیفه عباسی، به خلافت رسید و تا سال 158 هجری حکومت کرد.
دوران منصور یکی ازپراختناق ترین دوران های تاریخ اسلام است. به طوری که
حکومت ارعاب و ترور، نفسهای مردم را در سینه خفه کرده و وحشت، همه را
فراگرفته بود. او برای استحکام پایه های حکومت خود، افراد زیادی رابه قتل
رساند که ابومسلم خراسانی را می‌توان یکی از این افراددانست. (32)

مهم ترین مسئله‌ای که منصور را به رنج و زحمت می‌انداخت، وجودعلویان که در راس آنان شخص امام جعفرصادق علیه‌السلام قرار داشت، بود.

وی
برای این که شخصیت و عظمت امام علیه‌السلام را بکاهد، شاگردان امام را رو
در روی امام قرار می‌داد تا با آن حضرت به مباحثه برخیزند (33) و امام را
مغلوب کنند ولی موفق نگردید.

•  از روزی که منصور به
حکومت رسید تا روز شهادت امام جعفرصادق علیه‌السلام که 12 سال به طول
کشید، با وجودی که بین امام و منصور فاصله زیادی وجود داشت، زیرا امام در
حجاز بودند و منصور در عراق می‌زیست ولی به انواع مختلف، امام را مورد
آزار و اذیت خود قرار می‌داد و چندین بار امام را نزد خود فراخواند تا او
رابه شهادت برساند ولی موفق به انجام نیت شوم خود نشد. (34)

منصور
درباره امام علیه‌السلام تعبیر عجیبی دارد. می‌گوید: جعفر بن محمد مثل یک
استخوان در گلوی من است; نه می‌توانم بیرونش بیاورم و نه می‌توانم آن را
فرو برم. نه می‌توانم مدرکی از او به دست آورم وکلکش را بکنم و نه
می‌توانم تحملش کنم. (35)

1-
مجموعه آثار، مطهری، ج 14، ص 68 71; سوره تکویر، آیه 27; سوره سباء، آیه
28; سوره انبیاء، آیه 105; سوره اعراف، آیه 158; سوره انعام، آیه 89;
نساء،133; مجمع البیان، ج 9، ص 164.

2- مثلا یک غلام بربری مانند
«نافع» یا «عکرمه» غلام عبدالله بن عباس در کرسی استادی می‌نشست و بسیاری
از مسلمانان عراقی، سوری، حجازی، مصری، ایرانی و هندی در پای درس او شرکت
می‌کردند.

3- مسئله «تساهل و تسامح با اهل کتاب» عامل فوق العاده
مهمی بود. این مسئله ریشه حدیثی دارد. احادیثی همچون «خذواالحکمه ولو من
مشرک» و «الحکمه ضاله المؤمن، یاءخذها اینماوجدها» مضمونش همین است.

4- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 161159.

5-
از بحث های داغ آن روز، بحث های کلامی بود. متکلمین در اصول عقاید و مسائل
اصولی همچون خدا، صفات خدا، آیات مربوط به خدا،درباره نبوت و حقیقت وحی،
درباره شیطان، توحید، ثنویت، قضا وقدر، جبر و اختیار و... بحث می‌کردند.

6-
ظهور متصوفه به طوری که طبقه ای را به وجود آورند وطرفداران زیادی پیدا
کنند و در کمال آزادی، حرف های خود را برزبان جاری سازند، در زمان امام
صادق علیه‌السلام رخ داد. این گروه به عنوان نحله ای در مقابل اسلام سخن
نمی‌گفتند، بلکه بیان می‌داشتندکه اصلا حقیقت اسلام آن است که ما
می‌گوییم. اینان روش خشکه مقدس عجیبی پیشنهاد می‌کردند که قابل تحمل نبود.

7- از خطرناکترین طبقه های این عصر، ظهور زنادقه بود. زنادقه طبقه
متجدد و تحصیل کرده آن عصر بودند. که با زبان های زنده آن روز سریانی،
فارسی، هندی و... آشنا بودند. زنادقه ودهریینی از قبیل ابن ابی العوجاء،
ابوشاکر دیصانی و حتی ابن مقفع وجود داشتند که با آن حضرت به محاجه
برخاستند. احتجاجات بسیارمفصل و طولانی که در این زمینه باقی است به راستی
اعجاب آوراست. «توحید مفضل» در اثر یک مباحثه با یک نفر دهری مسلک ورجوع
مفضل به امام صادق علیه‌السلام پدید آمده است.

8- مدینه، کوفه، بصره و حتی اندلس هر کدام مرکزی به شمارمی رفتند که مالک ابن انس، ابوحنیفه و... رهبری آن را بر عهده داشتند.

9- بیست گفتار، ص 180 184.

10-
نعمان بن ثابت بن زو طی بن مرزبان معروف به ابوحنیفه دوسال شاگرد امام
بود. (امام الصادق و المذاهب الاربعه، حیدر اسد،ج 1، ص 70.)36- مالک بن
انس نیز نزد امام علیه‌السلام می‌آمد و به شاگردی آن حضرت افتخار می‌کرد.
(همان، ج 1، ص 53)

11- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام ص 151147.

12-
حرکت های علمی دنیای اسلام، اعم از شیعه و سنی مربوط به امام صادق
علیه‌السلام است. حوزه های سنی مولود تفکر امام علیه‌السلام است; چون
درراس حوزه های سنی، جامع الازهر وجود دارد که در حدود 1000 سال پیش توسط
شیعیان فاطمی تاسیس شد و تمام حوزه های دیگر اهل سنت،منشعب از این جامع
است. (سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 164163.)

13- رجال کشی، محمدبن حسن طوسی، ص 275; قاموس الرجال، محمدتقی تستری، ج 3، ص 416; بحارالانوار، ج 47، ص 345.

14- بحارالانوار، ج 47، ص 72.

15- مستدرک الوسائل، حاج میرزا حسین نوری طبرسی، ج 12، ص 297به بعد; وسائل الشیعه، حر عاملی، ج 9، ص 32.

16- تاریخ الشیعه، ص 43.

17- حیاه الامام الباقر علیه‌السلام، ج 1، ص 256; المحاسن، ص 119.

18- المناقب، ج 4، ص 248.

19- الارشاد، شیخ مفید، ص 267.

20- کتاب الغیبه، محمدبن ابراهیم نعمانی، ص 328; بحارالانوار،ج 47، ص 254.

21- الارشاد، شیخ مفید، ص 267.

22- مقاتل الطالبیین، ص 127; بحار، ج 46، ص 208.

23-
تاریخ یعقوبی، ج 3، ص 67 70; مختصرتاریخ العرب،سیدامیرعلی، ص 154;
بحارالانوار، ج 46، ص 172; الاخبارالطوال، ص 345; مقاتل الطالبیین، ص 137.

24- الامالی، شیخ طوسی، ص 277 و شیخ صدوق، ص 392; تنقیح المقال،مامقانی، ج 1، حرف (ز).

25- روایاتی که در نکوهش زید بیان گردیده به خاطر تقیه صورت گرفته است.

26- الغدیر، ج 2، ص 221.

27- تاریخ طبری، ج 8، ص 300.

28- همان، ج 3، ص 70; رجال کشی، ص 184.

29-
سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، مطهری، ص 117 118; تنقیح المقال،
مامقانی، ج 1، حرف (ز)، ص 468; سفینه البحار، ج 1، ماده(ز).

30- تاریخ طبری، ج 8، ص 300.

31تذکره الخواص، ابن جوزی، ص 203199.

32- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 197; تاریخ الخلفا، سیوطی،ص 208 و209.

33- الامام الصادق علیه‌السلام، محمدابوزهره، ص 28; الامام جعفر الصادق رائد السنه و الشیعه، ص 19.

34- مناقب آل ابی طالب علیه‌السلام، ج 4، ص 238; الامام الصادق علیه‌السلام، مظفر،ج 1، ص 111.

35- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 159158; وسائل الشیعه، ج 12، ص 129; کشف الغمه، ج 2، ص 209208; بحار، ج 47، ص 42.

بخش اول، از ولادت تا روی کار آمدن عباسیان

•
ششمین اختر تابناک آسمان امامت حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام درروز
جمعه 17 ربیع الاول سال 83 هجری در مدینه و در زمان عبدالملک بن مروان بن
حکم دیده به جهان گشود. مادر آن حضرت «ام فروه» دختر قاسم (1) بن محمد بن
ابوبکر می‌باشد. ایشان درسال 148 هجری به دستور منصور عباسی به وسیله
انگور زهرآلودمسموم و به شهادت رسید. مدفن مطهر آن حضرت در قبرستان بقیع
ودر جوار ائمه بقیع (2) قرار دارد. (3)

بعضی ولادت ایشان را روز
سه شنبه هفتم رمضان و سال ولادت ایشان را نیز برخی سال 80 هجری ذکر
کرده‌اند. (4) درباره زمان شهادت نیزگروهی ماه شوال و دسته ای دیگر 25 رجب
را بیان کردند. (5)

• امام صادق علیه‌السلام مدت 12 تا 15
سال بنابر اختلاف با امام سجاد علیه‌السلام و بعد از شهادت جد بزرگوارش
مدت 19 سال با امام باقر علیه‌السلام زندگی کرد و توانست به مقدار لازم از
خرمن دانش این دوبزرگوار، خوشه چینی نماید. مدت امامت ایشان 34 سال به طول
انجامید (6) که 18 سال در دوره اموی و16 سال در دوره عباسی بوده است. (7)

• خلفای اموی معاصر امام جعفر صادق علیه‌السلام به ترتیب عبارتند از:

هشام
بن عبدالملک (114-125)، ولید بن یزید بن عبدالملک (125-126)، یزید بن ولید
بن عبدالملک (126)، ابراهیم بن ولیدبن عبدالملک (2 ماه و 10 روز از سال
126) و مروان بن محمد معروف به مروان حمار(132-126).

خلفای عباسی معاصر امام علیه‌السلام عبارتند از: ابوالعباس عبدالله بن محمد(132-137) و ابوجعفر منصور دوانیقی (137- 148).

•
از امام جعفر صادق علیه‌السلام هفت پسر و سه دختر برجای ماند که عبارتند
از: «اسماعیل »، «عبدالله» و «ام فروه» که مادرشان فاطمه بنت الحسین بن
علی بن حسین علیه‌السلام است.

«امام موسی کاظم »، «اسحاق» و
«محمد» که مادرشان حمیده خاتون می‌باشد. و «عباس »، «علی »، «اسماء» و
«فاطمه» که هریک از مادری به دنیا آمده‌اند. (8)

• در یک دسته بندی، زندگانی امام جعفرصادق علیه‌السلام را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم نمود:

• در عصر امام صادق علیه‌السلام حکومت اموی منقرض شد. عواملی که منجربه انقراض سلسله اموی شد عبارتند از:

•
بنی العباس در اواخر دوره بنی امیه از فرصت سیاسی که به وجودآمده بود،
استفاده کردند و حکومت را در سال 132 هجری قمری به دست گرفتند. (11) و تا
سال 656 هجری قمری حکومت کردند. سیاست عباسیان تا زمان معتصم برمبنای
حمایت از ایرانیان و تقویت علیه اعراب بود. صد ساله اول حکومت عباسی برای
ایرانیان، عصر طلایی بود. چه آن که برخی از وزرای ایرانی همانند برامکه و
فضل بن سهل ذوالریاستین بعد از خلیفه، بزرگترین قدرت به شمار
می‌رفتند.(12)

• روسای بنی هاشم اعم از عبدالله محض و
پسرانش محمد و ابراهیم و هم چنین بنی العباس به نامهای ابراهیم امام،
ابوالعباس سفاح،ابوجعفر منصور دوانیقی و عموهای اینها، در محلی به نام
«ابواء» (13) نهضت ضد اموی را از سال 100 هجری آغاز کردند. وچون بنی
العباس زمینه را برای خودشان مهیا نمی‌دیدند، با «محمد نفس زکیه» (14) به
عنوان مهدی امت بیعت کردند. (15)

•
بعد از آنکه روسای بنی هاشم با محمد بیعت کردند، از امام جعفر صادق
علیه‌السلام نیز دعوت نمودند که با محمد به عنوان مهدی امت بیعت کند ولی
حضرت به آنها فرمود که در نزد ما اسراری است. این پسر، مهدی امت نیست و
وقت ظهور نیز فرا نرسیده است. حضرت در آن جلسه بیان داشتند که ابوالعباس
سفاح و برادرانش به خلافت خواهندرسید و به عبدالعزیز بن عمران زهری فرمود
که ابوجعفر منصورقاتل محمد و برادرش ابراهیم خواهد شد. (16)

•
مبلغان بنی عباس در آغاز، مردم را با عنوان «الرضا من آل محمد» یا «الرضی
من آل محمد» تبلیغ می‌کردند. دو تن ازماهرترین شان عبارت بودند از:
«ابوسلمه خلال» و «ابومسلم خراسانی ».

ابوسلمه که به وزیر آل محمد
لقب گرفت، در کوفه مخفیانه تبلیغ می‌کرد و ابومسلم که به امیر آل محمد
ملقب شد، در خراسان مردم را بر علیه دستگاه حاکمه اموی می‌شوراند. (17)

یکی
از کارهای زشت ابومسلم این بود که نسبت به ابوسلمه حسادت می‌ورزید. نامه
هایی به سفاح و عموهای سفاح نوشت و به آنها اطلاع داد که ابوسلمه قصد دارد
خلافت را از آل عباس به نفع آل ابی طالب تغییر دهد. ولی سفاح نپذیرفت و
گفت: چیزی برمن ثابت نشده است.

ابومسلم وقتی که فهمید ابوسلمه از
توطئه او آگاه است، عده‌ای را مامور کرد که هنگام برگشت ابوسلمه از نزد
سفاح، او را شبانه به قتل برسانند. (18) وچون قاتل یا قاتلین از اطرافیان
سفاح بودند، خون ابوسلمه لوث شد و خوارج را به عنوان قاتل معرفی کردند.
(19)

• مسعودی درمروج الذهب (20) می‌نویسد: ابوسلمه بعد
از کشته شدن ابراهیم امام به این فکر افتاد که خلافت را از آل عباس به نفع
آل ابی طالب تغییر دهد. نامه ای در دو نسخه برای امام جعفرصادق
علیه‌السلام و عبدالله محض نوشت و به مامور گفت: این دو نامه رامخفیانه به
امام جعفر صادق علیه‌السلام بده و اگر قبول کرد، نامه دیگررا از بین ببر و
اگر نپذیرفت، نامه دوم را برای عبدالله ببر وطوری عمل کن که هیچ کدام
نفهمند که برای دیگری نامه نوشتم.

فرستاده، نامه را اول برای امام
علیه‌السلام برد. ایشان قبل از آنکه نامه را مورد مطالعه قرار دهد، به آتش
گرفت و آن را سوزاند وبیان داشت که ابوسلمه شیعه و طرفدار ما نیست.
فرستاده، نامه دیگر را به عبدالله محض داد که بسیار خوشحال و مسرور گردید.

صبح
زود نزد امام صادق علیه‌السلام آمد و جریان را اطلاع داد. امام به اوگفت
که ابوسلمه عین این نامه را برای من نیز نوشته بود ولی آن را سوزاندم. به
او گفت: ابوسلمه طرفدار ما نیست. از کی اهل خراسان شیعه تو شده‌اند که
می‌گویی شیعیان ما نوشته‌اند؟ آیا تو ابومسلم را به خراسان فرستادی؟ آیا
تو به آنها گفتی لباس سیاه بپوشند و آن را شعار خود قرار دهند...؟ عبدالله
از این سخنان ناراحت شد و شروع به بحث با امام نمود. (21)

• در بررسی نامه ابوسلمه باید گفته شود که این جریان
مقارن ظهور بنی العباس است و ابومسلم شدیدا در فعالیت است که ابوسلمه را
از میدان به در کند و در این قضیه عموهای سفاح نیز او راتایید و تقویت
می‌کنند.

با این وصفی که مسعودی نوشته، معلوم می‌گردد که ابوسلمه
مردی سیاسی بوده و سیاستش از این که به نفع آل عباس کار کند، تغییرمی کند
و چون هرکسی را نیز برای خلافت نمی‌توان معرفی نمود، سیاست مآبانه یک نامه
را به هردو نفر که از شخصیتهای مبرز بنی هاشم هستند، از اولاد بنی الحسن
«عبدلله محض» و از اولاد بنی الحسین «امام صادق علیه السلام » می‌نویسد که
تیرش به هرجا اصابت کرد، از آن استفاده کند. بنابراین در کار ابوسلمه با
توجه به وفاداریش به بنی عباس و تثبیت حکومت در خاندان آنها و دعوت از دو
نفر برای بیعت با آنان، نشان دهنده جدی نبودن دعوت و آمیخته بودن آن
باتزویر و عدم آگاهی از نظام واقعی امامت است و فقط می‌خواسته کسی را
ابزار قرار دهد.

به علاوه این کار، کاری نبوده که به نتیجه برسد و
بهترین دلیل آن، این است که هنوز جواب نامه به دست ابوسلمه نرسیده بود که
غائله به کلی خوابید و ابوسلمه از میان رفت. (22)

•
از سال 129 هجری تا 132 هجری که عباسیان روی کار آمدند; چون بنی امیه رو
به ضعف و سقوط می‌رفتند، فرصت این که امام علیه‌السلام را تحت فشار قرار
دهند، نداشتند و از طرفی عباسیان نیز که شعارطرفداری از خاندان پاک پیامبر
اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و گرفتن انتقام خون بناحق ریخته آنان را
می‌دادند، به امام فشاری وارد نمی‌آوردند. از این رو، این دوران، برای
امام دوران آرامش و آزادی بود و فرصت بسیار خوبی برای فعالیتهای علمی و
فرهنگی به شمار می‌رفت، فرصتی که برای هیچ یک از امامان دیگر به غیر از
امام باقر علیه‌السلام که اندکی از این فرصت برای ایشان به وجود آمد و
فعالیت علمی را شروع کرده بود. و هم چنین برای امام رضا علیه‌السلام فراهم
نگشت. ولی امام صادق علیه‌السلام هم عمر طولانی (حدود 70 سال) داشتند و هم
محیط وزمان برای ایشان مساعد بود. (23)

در ادامه خواهید خواند:

بخش دوم رویدادها، از رحلت حضرت اسماعیل به بعد

1- قاسم با دختر عموی خود اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی بکرازدواج کرد. بنابراین، مادر امام علیه‌السلام از طرف پدر و نوه ابوبکراست.

2- ائمه بقیع عبارتند از: امام حسن علیه‌السلام، امام سجاد علیه‌السلام، امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام.

3-
الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 271; کتاب الحجه، کلینی، باب مولدالامام ابی
عبدالله; حیات الصادق، ص 6; اعلام الوری طبرسی، ص 271; اصول کافی، ج 1، ص
472; بحارالانوار، ج 47، ص 1.

4- الفصول المهمه فی معرفه الاحوال الائمه علیه‌السلام، علی بن محمدبن احمدمالکی، ص 223; کشف الغمه، ج 2، ص 367.

5- بیست گفتار، مطهری، ص 164; حبیب السیر، ج 2، ص 206; بحار،ج 11، ص 79; کفایه المطالب، ج 3، ص 307; صفه الصفوه، ابن جوزی، ص 94.

6- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، استاد مطهری، ص 137; الارشاد،ص 249.

7-
تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 375; الشیعه و الحاکمون، ص 137; مروج الذهب
مسعودی، ج 3، ص 233 به بعد; الکامل، ابن اثیر،ج 4، ص 465 به بعد.

8-
الارشاد، شیخ مفید، ص 284; مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب،ج 4، ص 280،
اعلام الوری، فضل بن حسن طبرسی، ص 291; بحارالانوار،ج 47، ص 241، ح 2.

9- الارشاد، شیخ مفید، ص 289.

10-
سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 117 118; الکامل، ج 3، ص 201 به
بعد; مقاتل الطالبیین، ص 70; الامامه و السیاسه، ج 1، ص 165; الغدیر، ج
10، ص 326; مروج الذهب، ج 3، ص 166.

11- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 117.

12- مجموعه آثار، ج 14، ص 584.

13-
ابواء مکانی است مابین مدینه و مکه. این مکان جایی است که آمنه
علیهاالسلام مادر پیغمبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌و‌آله در آن جا وفات یافت و
حضرت امام کاظم علیه‌السلام به دنیا آمد. (ر.ک: معجم البلدان، یاقوت حموی،
ج 1، ص 79.)

14- محمدبن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی علیه‌السلام.

15 سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، استاد مطهری، ص 131 132;مقاتل الطالبیین، ص 173.

16- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 134 135.

17- الفخری، ابن طقطقا، ص 153; تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 352.

18- مروج الذهب، مسعودی، ج 3، ص 284.

19- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 123 124; بیست گفتار، ص 180179.

20 ج 3، ص 269268; الفخری، ص 154 155; جهادالشیعه، ص 104.

21- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 129124.

22- همان، ص 130.

23- سیری در سیره ائمه اطهار علیه‌السلام، ص 157 158.

محمد
بن اشعث از دشمنان اهل بیت علیهم السلام بود اما روزی مردم مطلع شدند که
او و خانواده‌اش شیعه و محب امام صادق علیه السلام شده است. جعفر، پسر
محمد بن اشعث ماجرای شیعه شدن پدر و خانواده‌اش را برای صفوان بن یحیى
تعریف کرده و می‌گوید: آیا مى دانى با این که در میان خاندان ما هیچ نام و
اثرى از شیعه نبود من چگونه شیعه شدم؟... و بعد ادامه می‌دهد که:

1- اصول کافى، ج 1، ص 475.

عجیب اما واقعی

مـرد
داخل کجاوه نشسته بود. از آفتاب بیـرون خبـرى نبـود سـرش را از لاى پـرده
بیرون آورد و به اطرافیانـش گفت: "هنوز نرسیدیـم" با شنیدن جـواب منفى،
سرش را داخل کجاوه برد و پرده را انداخت.

حرکت آرام شتـرها و صـداى زنگـوله هایشان سکـوت بیابان را مـى شکست.

مرد پا روى پایـش انداخت، سرش را جابه جا کرد، خمیازه‌اى کشید و آرام خوابید.

شتر
آرام راه مى رفت و کجاوه را تکان مى داد. انگار کجاوه گهواره شده بـود و
مرد، کودک سالها پیـش. درخـواب مادرش را دید که دارد گهواره اش را تکان مى
دهد. اما در یک لحظه مکانى سرسبز مشاهده کرد.

صداى بلبلان و حرکت آبها گـوش را نـوازش مى داد. نفـس عمیقى کشید و گفت: چه جاى باشکـوهى راستى اینجا کجاست؟

صدایى به گـوشـش رسید. اینجا جایى است که صالحان از نعمت هاى آن استفـاده مـى کننـد.

صـدا از آسمـان مـى‌آمـد. به دنبال صـدا به بالا نگاه کرد.

بـرگهاى
سبز درختان و میـوه‌هاى سرخ و رنگارنگ جلوى آبى آسمان را گرفته بودند. هر
چه بود همان سبزى برگ ها بـود. انگار آسمان سبز بـود.

نسیمى وزید و شاخه‌هاى درختان را تکان داد. از میان شاخه‌ها نور طلایى خورشید به چشمش تابید. چشمانش را بست.

صدایى شنید. آقا، آقا.

پلکهایش لرزید و از هم جدا شد.

چشـم بـاز کـرد. آفتـاب از بیـرون به کجـاوه درست تـوى چشمـانـش مـى تـابید.

خـدمتکـار، که پـرده را کنـار زده بود، گفت: آقا رسیدیم، به مدینه رسیدیم.

مرد از شوق نمى‌دانست چه بگوید.

فکر کرد به تمام آرزوهایش رسیده. در حالى که اشک از چشمانـش سرازیر بود، گفت: آقا، من مشتاق زیارت شما بـودم.

از
لبنان مى‌آیـم، جبل عامل. الحمدلله وضع مـن خیلـى خـوب است. قصدم زیارت
خانه خـدا است. گفتـم حال که تا اینجا آمدم، باید روى مبارک شما را هم
ببینم.

امام لبخندى زد و فـرمـود: به مـدینه خـوش آمـدى. خـدا زیارتت را قبـول کنـد.

مرد
گفت: "آقا از شما خواهشى دارم، مـن دوست دارم در مدینه خانه خـوبى داشته
باشـم.از شما مى خواهـم برایم خانه اى خوب در مدینه بخرید."

آنگاه
دست در جیب کـرد، کیسه اى پـول بیـرون آورد، به امـام علیه السلام داد و
گفت: "ده هزار درهـم است. امیـدوارم وقتـى از مکه بـرگشتـم اینجـا خانه اى
داشته بـاشـم."

امام علیه السلام پـول را گـرفت و مـرد بـا شـادى از خـانه امـام خـارج شـد.

... بعد از چند هفته

امام نگاهى به مرد کرد و فرمود: زیارت قبول!

آنگاه لحظه اى سکـوت کرد وادامه داد:  "آقا راستى برایـم خانه خریدید؟"

امام فرمود: "آرى, خانه خوبى خریدم. مـى خـواهـى قبـاله اش را بـدهـم؟"

امام "علیه السلام" کاغذى به او داد و فرمود: "خـودت آن را بخـوان."

مـرد
بـا شـوق کـاغذ را گـرفت و خـواند: "جعفر بـن محمـد علیه السلام براى ایـن
مرد خانه‌اى در بهشت خریـده است که یک طرف آن به خانه رسول اکرم صلّی الله
علیه وآله متصل است، طرف دیگرش به خانه امیرالمومنیـن و دو طرف دیگرش به
خانه امام حسـن وامام حسیـن علیه السلام.

مرد شادمان نـوشته را بوسید وگفت: قبـول کردم.

امام
علیه السلام فرمود: مـن پول شما را بین سادات و فقرا تقسیم کردم.  مرد
سنـد را محکـم در دستـش نگـاه داشت و گفت: خـدا کنـد همیـن طـور بـاشد. چه
خانه اى بهتر از بهشت.

آنگـاه بـا خـاطـره خـوش مـدینه را به قصـد لبنـان تـرک کـرد.

خبـرمثل بـاد در تمام جبل عامل پیچیـد. طـولـى نکشیـد که تمـام مـردم شهر از آن آگاه شدند.

... بعد از چند سال

مرد ثروتمند دار فانى را وداع گفته بـود.

هر
کسـى چیزى مى گفت و از او به نیکى یاد مى کرد. پیرمرد بینوایى گـوشه‌اى
نشسته بـود. در حالى که اشک از چشمانـش جارى بود، گفت: خدا رحمتـش کند. او
شاگرد خوبى براى امام علیه السلام بـود. چقدر به من کمک کرد، مثل مولایش.

چقدر به مـن محبت مى کرد، مثل امامش. به راستى که او شاگـرد امام بـود، هـرچند در مـدرسه امام صادق علیه السلام درس نخـوانـده بـود.

عابرى که ایـن حرف ها را مى شنید گفت: "مـن هر وقت او را مـى دیـدم یاد امام علیه السلام مى افتادم. یاد مدینه مى افتادم.

یاد روزى که به خانه خدا رفتیـم."

دیگرى
گفت: خوشا به حالش،از امام صادق علیه السلام یادگارى نیک دارد. سند را مـى
گـویـم. او وصیت کرد هر وقت مرد سند را در کفنـش بگذارند تا همراهش باشد.

جمعیت بسیـاری مـرد را تـا قبـرستـان تشییع و بـرایـش طلب آمـرزش کـردند.

یک
روز پـس از مـرگ آن مـرد، همه جـا سخـن از او بـود. هـر کـس خـاطـره‌اى
نقل مـى کـرد. حـالا درقبـرستـان قبـر تـازه‌اى بـود. قبـر آن مـرد نیک
انـدیش.

وقتى مردم بار دیگر به گـورستان رفتند،
چیزعجیبى دیدند. برسنگ مزارش نـوشته شـده بـود: جعفـربـن محمـد علیه
السلام به وعده اش وفـا کـرد.

نفیسه عروس امام صادق(علیه‌السلام)<\/h2>

نفیسه دختر حسن بن زید، و زید فرزند امام حسن مجتبى(علیه‌السلام) است همسر اسحاق فرزند امام صادق(علیه‌السلام) است .

برادر
زاده(1) نفیسه مى‌گوید: چهل سال تمام به عمه‌ام خدمت کردم و در این مدت
ندیدم که شبى بخوابد، یا روزى افطار کند پیوسته شب‌ها را به قیام و روزها
را به روزه مى‌گذراند.

به او مى‌گفتم: چرا با خود مدارا نمى‌کنى؟

پاسخ مى‌داد: چگونه با نفسم مدارا کنم با این که راهى سخت و گردنه‌هایى در پیش دارم که از آنها نمى‌گذرند مگر مردمان رستگار.(2)

 

نماز شب نخوانده بود گریه مى‌کرد<\/h2>

حجت الاسلام على محدّث‌زاده درباره پدرش مرحوم حاج شیخ عباس قمى(ره ) مى‌گوید:

یک روز صبح پدرم وقتی از خواب برخاست، شروع به گریه کردن نمود، از او پرسیدم: چرا اشک مى‌ریزید؟

فرمود: براى این که دیشب نماز شب نخواندم!

گفتم: پدر جان! نماز شب که مستحب است و واجب نیست، شما که ترک واجب نکرده‌اید و حرامى به جا نیاورده‌اید، چرا این طور نگرانید؟

فرمود: فرزندم! نگرانى من از این است که من چه کرده‌ام که باید توفیق نماز شب خواندن از من سلب شود؟(3)

 

کسى که براى خشنودى خدا نماز شب بخواند<\/h2>

رسول خدا(صلى الله علیه و آله) فرمود:

هر
گاه بنده‌اى شب هنگام از خواب برخیزد و در حالى که هنوز(آثار) سنگینى خواب
در چشمان او باقى است، براى خشنودى خداوند نماز شب بخواند، پروردگار متعال
به ملائکه‌اش مباهات مى‌کند و مى‌فرماید: آیا نمى‌بینید بنده مرا که در
نیمه شب از بستر خواب برخاست و به خاطر خواندن نمازى که بر او واجب
نکرده‌ام، خواب شیرین را رها کرد؟ پس شاهد باشید که او را آمرزیده‌ام.(4)

 

درخواست مهلت براى خواندن نماز و ...<\/h2>

در
عصر روز تاسوعا وقتى که دشمن تصمیم گرفت حمله بر لشکریان امام
حسین(علیه‌السلام) را آغاز کند، حضرت به برادرش حضرت
اباالفضل(علیه‌السلام) فرمود: "به سوى آنان برو و اگر مى‌توانى کار را به
فردا واگذار، تا امشب را به نماز و نیایش و طلب آمرزش از او سپرى کنیم،
خدا مى‌داند که من نماز، تلاوت قرآن، و دعا و درخواست آمرزش را دوست دارم."

(5)

حضرت امام حسن عسکرى(علیه‌السلام) مى‌فرمایند:

رسیدن به لقاى خداوندى سفرى است که تنها مرکب راهوار آن شب زنده‌دارى است .(6)

---

پی‌نوشت‌ها:

1- زینب دختر یحیى متوّج .

2- داستانهاى نماز، ص 73.

3- اصحاب امام صادق(علیه‌السلام)، ص 16.

4- ارشاد القلوب(دیلمى )، ج 2، ص 15، باب 22.

5- مقتل الشمس، ص 179 - 180.

6- اسرار الحکم سبزوارى، ص 497.

طبقه بندی: پیامبر(ص)،  امام صادق(ع)،  نماز شب،  شیخ عباس قمی،  امام حسن عسکری(ع)