پرهیز از هر چه خدا دوست نمیدارد
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ الصِّیامَ لَیسَ مِنَ الأَکلِ وَالشُّربِ فَقَط ؛ إنَّمَا الصِّیامُ مِنَ اللَّغوِ وَالرَّفَثِ، فَإِن سابَّکَ أحَدٌ أو جَهِلَ عَلَیکَ فَقُل: إنّی صائِمٌ (1) ؛ روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست. همانا روزه، پرهیز از بیهوده‌گویى و دشنام دادن است. پس اگر کسى دشنامت داد، یا با تو نابخردى کرد، بگو: من روزهام.
- قال الإمام علیّ علیه‌السلام ـ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ ـ لَیسَ الصَّومُ الإِمساکَ عَنِ المَأکَلِ وَالمَشرَبِ ؛ الصَّومُ الإِمساکُ عَن کُلِّ ما یَکرَهُهُ اللهُ سُبحانَهُ (2) ؛ روزه، تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست. روزه، پرهیز از هر چیزى است که خداوند، آن را خوش نمىدارد.
- قال الإمام زین العابدین علیه‌السلام: حَقُّ الصَّومِ أن تَعلَمَ أنَّهُ حِجابٌ ضَرَبَهُ اللهُ عز و جل عَلى لِسانِکَ و سَمعِکَ و بَصَرِکَ و بَطنِکَ و فَرجِکَ؛ لِیَستُرَکَ بِهِ مِنَ النّارِ، فَإِن تَرَکتَ الصَّومَ خَرَقتَ سِترَ اللّهِ عَلَیکَ (3) ؛ حقّ روزه، آن است که بدانى آن، حجابى است که خداوند بر زبان و گوش و چشم و شهوتت زده تا تو را از آتش، نگه دارد. پس اگر روزه را ترک کنى، پوشش الهى را بر خویش، دریدهاى.
- قال الإمام زین العابدین علیه‌السلام ـ مِن دُعائِهِ عِندَ دُخولِ شَهرِ رَمَضانَ ـ اللّهُمَّ ... و أعِنّا عَلى صِیامِهِ بِکَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعاصیکَ وَاستِعمالِها فیهِ بِما یُرضیکَ؛ حَتّى لا نُصغِیَ بِأَسماعِنا إلى لَغوٍ، ولا نُسرِعَ بِأَبصارِنا إلى لَهوٍ، ... (4) ؛ خداوندا !... ما را بر روزهدارىِ این ماه یارى کن، با نگه داشتن اعضا از نافرمانىات و به کارگیرى آنها در آنچه خشنودت مىسازد، تا آن که با گوشهایمان به بیهوده گوش نسپاریم و با چشمهایمان به بازیچه نشتابیم و دستان خویش را به آنچه ممنوع است، نگشاییم و با گامهایمان، به سوى آنچه حرام است، راه نپوییم، و تا آن که شکممان جز از آنچه حلال کردهاى، پُر نشود و زبانهایمان جز به آنچه فرمودهاى، گویا نشود و خود را جز در آنچه ما را به پاداش تو نزدیک مىسازد، به زحمت نیفکنیم و جز به آنچه از کیفرت باز مىدارد، نپردازیم.
پس چون روزه گرفتید، زبانهایتان را از دروغ نگه دارید، چشمهایتان را فرو بندید، نزاع نکنید، حسد نورزید، غیبت نکنید، ستیزهجویى نکنید، دروغ نگویید، آمیزش نکنید، با هم مخالفت نکنید، به هم خشم نگیرید، یکدیگر را ناسزا نگویید و دشنام ندهید، در عبادت، سستى نکنید، جدال نکنید، به تفرقه نگرایید، ستم نکنید، با هم با سفاهت (با دلتنگى) رفتار نکنید، همدیگر را نیازارید، از یاد خداوند و نماز، غافل نشوید، پیوسته سکوت و بردبارى و شکیبایى و راستگویى پیشه کنید، از اهل شَر دورى نمایید، و از سخن ناروا ، دروغ، افترا، دشمنى، بدگمانى، غیبت و سخنچینى بپرهیزید.
قالَ أبو عَبدِالله علیه‌السلام: إذا صُمتَ فَلیَصُم سَمعُکَ و بَصَرُکَ و شَعرُکَ و جِلدُکَ ـ و عَدَّدَ أشیاءَ غَیرَ هذا ـ قالَ: ولا یَکونُ یَومُ صَومِکَ کَیَومِ فِطرِکَ(5) ؛ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «وقتى روزه گرفتى، گوش و چشم و مو و پوستت هم» (و چیزهاى دیگرى هم بر شمرد) «روزه باشند» و فرمود: «روز روزهدارىات، مثل روز خوردنت نباشد.»(یعنی وقتی روزه هستی با روزی که روزه نیستی متفاوت باشد)
- قال الامام الصادق علیه‌السلام: إذا صُمتَ فَلیَصُم سَمعُکَ و بَصَرُکَ و فَرجُکَ و لِسانُکَ، و تَغُضُّ بَصَرَکَ عَمّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إلَیهِ، وَالسَّمعَ عَمّا لا یَحِلُّ استِماعُهُ إلَیهِ، وَاللِّسانَ مِنَ الکَذِبِ وَالفُحشِ(6) ؛ هر گاه روزه گرفتى، گوش و چشم و شهوت و زبانت هم روزه باشند، و چشمت را از آنچه نگاه به آن حلال نیست و گوشَت را از آنچه شنیدنش حلال نیست و زبانت را از دروغ و دشنام، حفظ کن .
- قال الامام الصادق علیه‌السلام: صَومُ شَهرِ رَمَضانَ فَرضٌ فی کُلِّ عامٍ، و أدنى ما یَتِمُّ بِهِ فَرضُ صَومِهِ: العَزیمَةُ مِن قَلبِ المُؤمِنِ عَلى صَومِهِ بِنِیَّةٍ صادِقَةٍ، و تَرکُ الأَکلِ وَالشُّربِ وَالنِّکاحِ فی نَهارِهِ کُلِّهِ، و أن یَجمَعَ فی صَومِهِ التَّوَقِّیَ لِجَمیعِ جَوارِحِهِ و کَفَّها عَن مَحارِمِ اللهِ رَبِّهِ مُتَقَرِّبا بِذلِکَ کُلِّهِ إلَیهِ؛ فَإِذا فَعَلَ ذلِکَ کانَ مُؤَدِّیا لِفَرضِهِ (7) ؛ روزه ماه رمضان، در هر سال، واجب است و کمترین چیزهایى که وجوب روزهاش با آنها به کمال مىرسد، تصمیم قلبى مؤمن است (که آن را با نیّت راست، روزه بدارد) و در تمام روز، خوردن و آشامیدن و آمیزش را ترک کند و در روزهاش تلاش خود را در نگهدارى همه اعضایش از حرامهاى الهى قرار دهد و با همه اینها به خداوند، تقرّب بجوید. پس اگر چنین کند، واجبِ این ماه را ادا کرده است.
- قال الامام الصادق علیه‌السلام: لَیسَ الصِّیامُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ وَالإِنسانُ یَنبَغی لَهُ أن یَحفَظَ لِسانَهُ مِنَ اللَّغوِ الباطِلِ فی رَمَضانَ و غَیرِهِ (8) ؛ روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست و سزاوار است که انسان در ماه رمضان و غیر آن، زبانش را از بیهوده‌گویى و باطل، نگه دارد.
- قال الإمام الصادق علیه‌السلام: إذا صامَ أحَدُکُمُ الثَّلاثَةَ الأَیّامِ مِنَ الشَّهرِ فَلا یُجادِلَنَّ أحَدا، ولا یَجهَل، ولا یُسرِع إلَى الحَلفِ وَالأَیمانِ بِالله، فَإِن جَهِلَ عَلَیهِ أحَدٌ فَلیَتَحَمَّل(9) ؛ هر گاه یکى از شما سه روز از ماه را روزه مىگیرد، پس با کسى مجادله و نابخردى نکند و زود به خدا قسم نخورد. پس اگر کسى با او نابخردى کرد، تحمّل کند. (روزه واقعی گرفته است)
- قال الإمام الصادق علیه‌السلام: إذا أصبَحتَ صائِما فَلیَصُم سَمعُکَ و بَصَرُکَ مِنَ الحَرامِ، و جارِحَتُکَ و جَمیعُ أعضائِکَ مِنَ القَبیحِ، و دَع عِندَهُ الهَذیَ و أذَى الخادِمِ، وَلیَکُن عَلَیکَ وَقارُ الصِّیامِ، وَالزَم مَا استَطَعتَ مِنَ الصَّمتِ وَالسُّکوتِ إلاّ عَن ذِکرِ الله، ولا تَجعَل یَومَ صَومِکَ کَیَومِ فِطرِکَ، و إیّاکَ وَالمُباشَرَةَ وَالقُبلَةَ وَالقَهقَهَةَ بِالضِّحکِ! فَإِنَّ اللهَ یَمقُتُ ذلِکَ(10) ؛ اگر روزهدار بودى، گوش و چشم تو از حرام، و همه اعضایت از زشتى، روزه باشند. هنگام روزهدارى، یاوهگویى و آزردن خدمتگزار را رها کن و وقار روزهدارى در تو باشد. تا مىتوانى برخوردار از سکوت و خموشى باش، مگر در یاد خدا. روزِ روزهدارىات را مثل روزِ خوردنت قرار مده، و بپرهیز از آمیزش و قهقهه در خندیدن، که خداوند آن را خوش نمىدارد.
- قال الإمام الصادق علیه‌السلام: إنَّ الصِّیامَ لَیسَ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ وَحدَهُ؛ إنَّما لِلصَّومِ شَرطٌ یَحتاجُ أن یُحفَظَ حَتّى یَتِمَّ الصَّومُ؛ و هُوَ الصَّمتُ الدّاخِلُ، أما تَسمَعُ ما قالَت مَریَمُ بِنتُ عِمرانَ: « إِنِّى نَذَرْتُ لِلرَّحْمَـنِ صَوْمًا فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسِیًّا؟!» یَعنی صَمتا ... (11) ؛ روزهدارى، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست. روزه، شرطى دارد که نیازمند مواظبت است تا کامل شود، و آن، سکوت درونى است. آیا نمىشنوى که مریم دختر عمران گفت: «من براى خدا، روزهاى نذر کردهام. پس، امروز با هیچ انسانى سخن نمىگویم»، یعنى سکوت (مىکنم). پس چون روزه گرفتید، زبانهایتان را از دروغ نگه دارید، چشمهایتان را فرو بندید، نزاع نکنید، حسد نورزید، غیبت نکنید، ستیزهجویى نکنید، دروغ نگویید، آمیزش نکنید، با هم مخالفت نکنید، به هم خشم نگیرید، یکدیگر را ناسزا نگویید و دشنام ندهید، در عبادت، سستى نکنید، جدال نکنید، به تفرقه نگرایید، ستم نکنید، با هم با سفاهت (با دلتنگى) رفتار نکنید، همدیگر را نیازارید، از یاد خداوند و نماز، غافل نشوید، پیوسته سکوت و بردبارى و شکیبایى و راستگویى پیشه کنید، از اهل شَر دورى نمایید، و از سخن ناروا ، دروغ، افترا، دشمنى، بدگمانى، غیبت و سخنچینى بپرهیزید.
از آنان باشید که روى به آخرت دارند. چشم به راه روزهاى خود باشید. منتظر آنچه خداوند به شما وعده داده است، باشید. براى دیدار با خدا رهتوشه برگیرید. آرامش و وقار و خشوع و خضوع داشته باشید. فروتنىِ بنده بیمناک از مولایش را داشته باشید. حیران و بیمناک و امیدوار ، شیفته و هراسناک، خواستار و ترسناک باشید، آن چنان که دلها را از عیبها پاک، درون خویش را از آلودگى پیراسته، و بدن را از آلودگى، تمیز مىنما.
چنان باش که از غیر خدا به خدا بیزارى بجویى و در روزهدارىات، با سکوت همه جانبه از آنچه خداوند، تو را در نهان و آشکار از آن نهى کرده، با او دوستى کنى و در نهان و آشکارت از او به حق، خشیت داشته باشى و خود را در روزهاى روزهدارىات به خدا بخشنده باشى و دلت را براى او خالى ساخته و جان خویش را در آنچه فرمانت داده و به آن فرا خوانده است، بخشیده باشى.
پس، هر گاه همه اینها را انجام دادى، تو روزهدار واقعى براى خدایى و آنچه فرموده، ادا کردهاى؛ و از آنچه برایت بیان کردم، هر چه بکاهى، به همان مقدار، از [فضیلت] روزهات کاسته شده است.
- قال الإمام الصادق علیه‌السلام: إذا صُمتَ فَانوِ بِصَومِکَ کَفَّ النَّفسِ عَنِ الشَّهَواتِ، و قَطعَ الهِمَّةِ عَن خُطُواتِ الشَّیطانِ، و أنزِل نَفسَکَ مَنزِلَةَ المَرضى لا تَشتَهی طَعاما ولا شَرابا، مُتَوَقِّعا فی کُلِّ لَحظَةٍ شِفاءَکَ مِن مَرَضِ الذُّنوبِ، و طَهِّر باطِنَکَ مِن کُلِّ کَدَرٍ و غَفلَةٍ و ظُلمَةٍ یَقطَعُکَ عَن مَعنَى الإِخلاصِ لِوَجهِ اللهِ تَعالى(12) ؛ وقتى روزه گرفتى، با روزهات، باز داشتن نفْس را از شهوتها و بریدن همّت را از گامهاى شیطان، نیّت کن و خویش را چون بیمارى قرار ده که اشتهایى به هیچ غذا و نوشیدنىاى ندارد، و هر لحظه چشم امید به شفا از بیمارىِ گناهان، بدوز و درونت را از هر تیرگى و غفلت و تاریکىاى که تو را از اخلاص براى خداى متعال باز مىدارد، پاک ساز.
- قال الإمام الرضا علیه‌السلام: قَد جَعَلَ اللهُ عَلى کُلِّ جارِحَةٍ حَقّا لِلصِّیامِ؛ فَمَن أدّى حَقَّها کانَ صائِما، و مَن تَرَکَ شَیئا مِنها نَقَصَ مِن فَضلِ صَومِهِ بِحَسَبِ ما تَرَکَ مِنها(13) ؛
خداوند در روزه، بر عهده هر عضوى حقّى قرار داده است. پس، هر کس حقّ اعضا را ادا کند، روزهدار است و هر کس چیزى از آنها را وا گذارد، به همان اندازه که ترک کرده، از فضیلت روزهاش کاسته است.
پی‌نوشت‌ها:
1- صحیح ابن حبّان: 8/256/3479، المستدرک على الصحیحین:1/595/1570، السنن الکبرى للبیهقی: 4/449/8312، فضائل الأوقات للبیهقی: 48/79، کنز العمّال: 8/507/23864.
2- شرح نهج البلاغه:20/299/ 417 .
3- من لا یحضره الفقیه: 2/620/3214، الخصال: 566/1، الأمالی للصدوق: 452/610، مکارم الأخلاق: 2/300/2654، تحف العقول: 258، بحار الأنوار: 74/4/1 .
4- الصحیفة السجادیة: 166،الدعاء 44، مصباح المتهجّد: 608/ 695، الإقبال:1/112 .
5- الکافی: 4/87/1، تهذیب الأحکام: 4/194/554، من لا یحضره الفقیه: 2/108/1855، الإقبال: 1/195، بحار الأنوار: 97/351/3 .
6- الهدایة: 189، بحار الأنوار: 96/295/26 .
7- دعائم الإسلام: 1/268 ؛ بحارالأنوار: 96/294/25 .
8- تهذیب الأحکام: 4/189/534 .
9- الکافی: 4/88/4، تهذیب الأحکام: 4/195/557، من لا یحضره الفقیه: 2/82/1787، مکارم الأخلاق: 1/299/941، بحار الأنوار: 97/104/39 .
10- النوادر للأشعری:20/9، بحار الأنوار: 96/292/16 .
11- النوادر للأشعری: 21/10، بحار الأنوار: 96/292 ذیل ح 16.
12- مصباح الشریعه: 133، بحار الأنوار: 96/254/28.
13- الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه‌السلام: 202، بحار الأنوار:96/291/13.
منبع:
کتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 254.
طبقه بندی: ماه رمضان
