سخنانى از میان احادیث حضرت باقر(ع) انتخاب شده و به صورت پرسش و پاسخ بیان مى شود.
س. چرا باید به سخنان شما امامان گوش داد و احادیث شما را شنید؟
اینپرسش همیشه مطرح است که چرا در منابر و مجالس از قرآن و احادیث اهل بیت(ع)
استفاده مى شود؟ آیا بهتر نیست به جاى این سخنان که مربوط به قرون گذشته
است، از سخنان دانشمندان فعلى مخصوصاً از نوع غربى آن استفاده کنیم که هم
جدید است و هم روشنفکران بهتر مى پسندند و هم نشانه اطلاع منبرى از زمان
است و هم پُز عالى دارد؟و اما پاسخ امام باقر(ع): «انّ حدیثنا یحیى القلوب؛(1) به راستى حدیث(سخن) ما دلها(ى مردم) را زنده مى کند.»
مراد
از این قلوب، قلبهاى جسمی نیست، بلکه مراد روح و روان انسان است که گاه بر
اثر نرسیدن غذاهاى معنوى مى میرد و یا بر اثر گناه قساوت پیدا مى کند.
س. دوستداریم از زبان شما بشنویم که شیعه واقعى شما کیست؟
به بیان دیگر، بسیارند کسانى که ادّعا مى کنند شیعیان شما هستند، خوب است بدانیم شما چه کسانى را شیعه واقعى خود مى دانید؟پاسخ امام باقر(ع): «ما شیعتنا الّا من اتّقى اللّه و اطاعه؛(2) شیعه ما، تنها کسى است که تقواى الهى پیشه کند(خدا ترس باشد) و از خداوند اطاعت نماید.»
و در ادامه فرمود: «و ما کانوا یعرفون الّا بالتّواضع و التّخشّع و اداء الامانة و کثرة ذکر اللّه؛(3) و شناخته نمى شوند، مگر با تواضع و فروتنى، خشوع، اداى امانت و زیاد ذکر خدا گفتن.»
و در ضمن اضافه فرمود که شیعیان چند دسته اند و یک نوع آن طلاى ناب است:
«شیعتنا ثلاثة اصنافٍ صنف یأکلون النّاس بنا و صنفٌ کالزّجاج ینمّ و صنفٌ کالذّهب الاحمر کلّما ادخل النّار ازداد جودةً؛(4) شیعیان
ما سه دسته اند: گروهى ما را وسیله درآمد از مردم قرار داده اند و گروهى
همچون شیشه اند (که هم زود مى شکنند و هم هرچه اسرار دارند، آشکار مى
سازند) و گروهى چون طلاى(ناب) سرخ اند. که هر چه بیشتر داخل آتش شوند، بر
خوبى آنها افزوده مى شود(و هرچه سختى و رنج در راه دین ببینند، آبدیده تر
و مقاوم تر مى شوند).»
ما، تنها کسى است که تقواى الهى پیشه کند(خدا ترس باشد) و از خداوند اطاعت
نماید و شناخته نمى شدند، مگر با تواضع و فروتنى، خشوع، اداى امانت و زیاد
ذکر خدا گفتن.»
س. برترین کمالات انسان چیست؟
حالکه فهمیدیم سخنان شما دلها را زنده مى کند و شیعه شما باید داراى قلوب
زنده و داراى کمالات باشند، خوب است بدانیم برترین کمالات حقیقى انسانى از
دیدگاه امام باقر(ع) چه چیز است؟
امام باقر(ع) مى فرماید: «الکمال کلّ الکمال التّفقّه فى الدّین و الصّبر على النّائبة و تقدیر المعیشة؛(5) همه کمال در شناخت عمیق و خوب فهمیدن دین و شکیبایى در پیش آمدها و اندازه نگه داشتن در زندگى است.»
اندازه نگهدار که اندازه نکوست هم لایق دشمن است و هم لایق دوست.
س. بدترین عقوبت خداوند در دنیا چیست؟
مىدانیم کسى که راه کمال را نپیماید و در بیراهه و در مسیر گناه قدم بردارد،
به بلاهایى در دنیا و آخرت گرفتار مى شود. خوب است از زبان حضرت باقر(ع)
بدانیم بدترین مجازات الهى در دنیا چیست؟
پاسخ امام باقر(ع): «ما ضرب عبدٌ بعقوبةٍ اعظم من قسوة القلب؛(6) هیچ بنده اى به کیفرى بزرگ تر از سنگدلى و سخت دلى کیفر نشد.»
راز این مسئله را حضرت باقر(ع) در سخن دیگرى آشکار نمود؛ آنجا که فرمود: «اعلم انّه لاعلم کطلب السّلامة و لاسلامة کسلامة القلب؛(7) بدان که هیچ علمى چون طلب سلامت نیست و هیچ سلامتى مانند سلامت قلب نیست.»
به
یقین مى توان گفت که مقصود حضرت فقط علم پزشکى و سلامتى جسم و جان و
قلب مادی نیست، بلکه سلامتى قلب از گناهان و قساوت نیز مقصود است.
و از جمله گناهانى که سلامتى قلب را به خطر مى اندازد و قساوت را در پى دارد، تکبّر است.
حضرت باقر(ع) فرمود:«ما دخل قلب امرءٍ شى ءٌ من الکبر الّا نقص من عقله مثل ما دخله من ذلک قلّ ذلک او کثر؛(8) چیزى از کبر در قلب مرد داخل نمى شود، مگر آنکه به همان مقدار از عقلش کاسته مى شود، خواه کم باشد یا زیاد.»
س. برترین عبادت چیست؟
آرى،متوجه شدیم که نافرمانى خدا، بدترین مجازات را که قساوت قلب باشد، در پى
دارد، اکنون جا دارد از محضر حضرت باقر(ع) با زبان حال بپرسیم که برترین
بندگى و طاعت خداوند چیست تا در کنار عبادات واجبه به انجام آن اقدام کنیم؟
حضرت باقر(ع) در پاسخ این سؤال مى فرماید: «ما عبد اللّه بشى ءٍ افضل من عفّة بطنٍ و فرجٍ؛(9) خداوند با چیزى برتر از عفت شکم و دامن پرستیده نشده است.»
از
این روایت استفاده مى شود که عبادت، فقط عبادتهاى مرسومه واجب و مستحب
نیست ؛بلکه در معناى عام، عفت جستن و دورى از لقمه حرام نیز عبادت و بلکه
عبادت برتر شمرده مى شود.
همچنین به فرموده حضرت باقر(ع)، در نجوایى که خداوند در کوه طور با موسى(ع) داشت، فرمود: «ابلغ قومک انّه ما یتقرّب الىّ المتقرّبون بمثل البکاء من خشیتى و ما تعبّد لى المتعبدون بمثل الورع من محارمى؛(16)
به قومت برسان که هیچ چیزى، تقرّب جویان به سوى من را مانند گریه از خوف
من، به من نزدیک نمى سازد و هیچ عبادتى از عبادتگران من، به مانند دورى از
حرامهاى من ارزشمند نیست.»
س. ریشه گرفتاریهاى انسان چیست؟
همهانسانهاى معمولى از بلا و گرفتاری ها گریزان هستند، جز انسان هاى والا و
برتر که براى رشد بیشتر خویشتن، از بلاها و گرفتاری ها در راه خداوند
استقبال مى کنند.
بنابراین، خوب است بدانیم ریشه گرفتاری هاى انسان هاى معمولى در چیست؟
پاسخ این سؤال را مى توان از زبان حضرت باقر(ع) دریافت کرد، آنجا که فرمود: «ما من نکبةٍ تصیب العبد الّا بذنبٍ؛(10) هیچ گرفتارى اى به بنده نمى رسد، مگر به سبب گناه.»
س. عامل نجات انسان از گناهان و گرفتاری ها چیست؟
روشنشد که گناهان عامل بیچارگى و گرفتارى انسان است، اکنون مناسب است بدانیم
راه نجات انسان از گرفتاری ها و بلاها و گناهان چه مى تواند باشد؟
حضرت باقر(ع) نجات انسان را در پاکى و تقوا مى داند و در این باره سخنان نغز و زیبایى دارد که به نمونه هایى اشاره مى شود:
آن حضرت در نامه به سعد خیر نوشت: «انّ
اللّه یقى بالتّقوى عن العبد ما غرب عنه عقله و یجلى بالتّقوى عنه عماه و
جهله و بالتّقوى نجا نوحٌ و من معه فى السّفینة و صالحٌ و من معه من
الصّاعقة و بالتّقوى فاز الصّابرون و نجت تلک العصب من المهالک؛(11)
به راستى خداوند به وسیله تقوا از بنده در مقابل آنچه از فهم عقل پوشیده
مانده، محافظت مى کند و به وسیله تقوا کورى و نادانى او را بر طرف مى سازد
و به وسیله تقواست که نوح(ع) و همراهان او در کشتى نجات یافتند و به وسیله
تقوى صالح(ع) و همراهان از صاعقه نجات یافتند و به وسیله تقواست که صابران
رستگار شدند و آن گروه ها از هلاکت نجات یافتند.»
س. راه افزایش علم چیست؟
اشارهشد که یکى از علائم متقین پیروى از علم و دانش است. در این زمینه پرسشى
مطرح است که آیا راه افزودن علم و دانش فقط تلاش و کوشش است و یا راه هاى
دیگرى نیز وجود دارد که براى کسب دانش توجّه به آنها نیز ضرورى است؟
در پاسخ حضرت باقر(ع) رهنمودهاى گران سنگی دارند که به برخى از آنها اشاره مى شود:
1. آن حضرت فرمود: «من عمل بما یعلم علّمه اللّه ما لا یعلم؛(12) هر کس به آنچه مى داند عمل کند، خداوند دانشى را که نمى داند (به صورت غیر مستقیم) به او تعلیم مى دهد.»
س. محبوب ترین عمل در نزد خداوند چه عملى است؟
هرعملى که براى خداوند انجام گیرد، محبوب الهى است، ولى برترین آنها آن عملى
است که فصلى و محدود به زمان خاص نباشد، بلکه دوام و استمرار داشته باشد و
لذا حضرت باقر علیه السلام فرمود: «ما من شى ءٍ احبّ الى اللّه من عملٍ یداوم علیه و ان قلّ؛(13) چیزى در نزد خداوند محبوب تر از عملى که استمرار داشته باشد، نیست، هر چند کم باشد.»
برخى افراد در ماه رمضان در خواندن قرآن زیاده روى مى کنند، ولى در طول سال قرآن را باز نمى کنند.
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود، رهرو آن نیست، گهى تند و گهى خسته رود.
پرسشها مقدارى طولانى شد، از همه عذرخواهى مى کنیم.
به پایان آمد این پرسش و پاسخ، ولى حکایت سخنان نغز و شیرین و فراوان حضرت باقر(ع) همچنان باقى است.
1. بحارالانوار، ج 2، ص 155.
2. تحف العقول، على بن شعبة، تحقیق على اکبرى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، دوم، 1404 ق، ص 295.
3. همان، منتخب میزان الحکمة، ص 285.
4. منتخب میزان الحکمة، ص 286؛ ح 3432، الخصال، صدوق، ص 103، ح 61.
5. تحف العقول، ص 292.
6. همان، ص 296.
7. تحف العقول، ص 286؛ منتخب میزان الحکمة، ص 370.
8. بحارالانوار، ج 78، ص 186، ح 16؛ منتخب میزان الحکمة، ص 435، ح 5386.
15. الکافى، ج 2، ص 79، ح1.
9. منتخب میزان الحکمه، ص 326،ح3953.
10. الکافى، ج 2، ص 269، ح 4.
11. همان، ص 544، ح 6660،به نقل از: الکافى، ج 8، ص 52، ح 16.
12. اعلام الدین، ص 301، به نقل از: منتخب میزان الحکمة، ص 370، ح 4583.
13. الکافى، ج 2، ص 82، ح 1 و 3؛ منتخب میزان الحکمة، ص 373.
طبقه بندی: امام باقر(ع)
